FARABİ (Türkistan, Farab, 870- 950)
Farabi kimdir?- Farabinin hayatı
Ünlü Türk-İslam âlimlerindendir. Asıl adı Ebu Nasr Muhammed bin Muhammed bin Tahran bin Uzlug dur. Gençliğinde Türkistan’dan göç ederek bir süre İran’da dolaştı. Daha sonra o zamanın ilim sanat merkezi olan Bağdat’a gelerek Farsça, Arapça, Latince ve Yunanca öğrendi. Çağın ünlü bilim adamlarından Mantık, Dilbilgisi dersleri aldı. İlmini ilerleterek eski Yunan filozoflarından Aristotales üzerinde çalışmalara başladı. Bağdat’a döndükten sonra Mısır’a gitti. 941 yılında Mısır’dan Halep’e gelerek Emir Seyfüddevle Hamedani’nin sarayında bulundu. Zamanın devlet adamlarından saygı görmüştür. Farabi 950 yılında Şam’da öldü ve Babüssagir’e gömüldü.
Batı kaynaklarında adı Alpharius yada Alphartabi olarak geçen Farabi, Aristotales’ in bütün eserleri açıkladığı ve incelediği için Muallim-i Sani (ikinci Öğretmen) lakabıyla tanınır.Felsefenin Müslümanlar arasında tanınmasında ve benimsenmesinde büyük görevler yapmış Türk filozoflar ve siyaset bilimcilerinden Farabi’nin fizik konusunda dikkatleri çeken önemli bir çalışması vardır. Bu eser Boşluk Üzerine adıyla tanınır. Farabi’nin bu yapıtı incelendiğinde, diğer Aristocular gibi, boşluğu kabul etmediği anlaşılmaktadır.
Farabi’ye göre eğer bir tas, içi su dolu olan bir kaba, ağzı aşağıya gelecek biçimde batırılacak olursa, tasın içine hiç su girmediği görülür. Çünkü hava bir cisimdir ve kabın tamamını doldurur ve suyun içeri girmesini engeller. Buna karşılık eğer, bir şişe ağızından bir miktar hava emildikten sonra suya batırılacak olursa, suyun şişenin içinde yükseldiği görülür. Öyleyse doğada boşluk yoktur.
Ancak, Farabi’ye göre suyun şişe içerisinde yukarıya doğru yükselmesini Aristoteles fiziği ile açıklamak olanaklı değildir. Çünkü Aristoteles suyun hareketinin doğal olarak aşağıya doğru olması gerektiğini söylemiştir. Boşlukta olanaksız olduğuna göre, bu olgu nasıl açıklanmalıdır? Bunun için iki ilke kabul eder:
- Hava esnektir ve bulunduğu mekanın tamamını doldurur. Kapta bulunan havanın bir kısmı dışarı çıkartıldığında kalan hava tüm kabı dolduracaktır.
- Hava ve su arasında bir komşuluk ilişkisi vardır ve nerede hava biterse orada su başlar.
Farabi bu iki ilke doğrultusunda, suyun şişenin içinde yükselmesinin, boşluğu doldurmak istemesi nedeniyle değil, kap içindeki havanın doğal hacmine dönmesi sırasında, hava ile su arasındaki komşuluk ilişkisi yüzünden, suyu beraberinde götürmesi nedeniyle oluştuğunu bildirmektedir.
Farabi yaptığı çalışmalarla Aristoteles fiziğindeki yanlışları düzeltmeye çalışmıştır. Farabi’ nin açıklamaları batıda Roger BACON tarafından “doğadaki bütün nesneler birbirlerinin devamıdır ve doğa boşluktan sakınır” biçiminde genelleştirmiştir.
Kaynak: Teknoloji ve tasarım dersi öğretim programı kılavuzu (6,7,8)
