Örtük İleti Nedir?
İnsanlar iletişim kurarken her zaman söyledikleri şeylerle doğrudan niyetlerini ortaya koymazlar. Kimi zaman, bir mesajı açıkça ifade etmek yerine ima ya da dolaylı yoldan iletmeyi tercih ederiz. İşte bu dolaylı mesajlar, “örtük ileti” olarak adlandırılır. Örtük ileti, bir ifadenin yüzeyde görünen anlamının ötesinde, altında yatan, ima edilen veya üstü kapalı bir mesajı içermesidir.
Örtük iletinin kullanımı, toplumun sosyal dinamikleriyle derinden bağlantılıdır. Açık bir şekilde söylenmesi zor, riskli ya da nezaketsiz görülebilecek mesajlar, örtük ileti yoluyla daha yumuşak ve dolaylı bir şekilde ifade edilebilir. Ancak bu, her zaman pozitif bir amaca hizmet etmez; bazen örtük ileti, manipülasyonun veya pasif-agresif davranışların bir aracı da olabilir.
Örtük İletinin Özellikleri
1. İma ve Dolaylılık:
Örtük ileti, doğrudan bir söylem yerine imalarla iletilir. Karşı tarafa iletilmek istenen mesaj, sözcüklerin arasında ya da satır aralarında saklıdır. Örneğin, bir kişi başka birine “Son zamanlarda çok yoğunsun, umarım kendine de vakit ayırıyorsundur” dediğinde, aslında onun çok çalıştığını ima ederken, dinlenmeye ihtiyaç duyduğunu da dile getirmiş olabilir.
2. Yüzeydeki Mesaj ve Gizli Anlam:
Örtük iletiler iki katmanlıdır. İlk katmanda görünen, doğrudan anlaşılan yüzeydeki mesaj yer alır. İkinci katmanda ise asıl anlam, gizli bir şekilde sunulur. Bu gizli anlam, çoğu zaman konuşmacının gerçek niyetini ortaya koyar. Bu durum, özellikle eleştiri ya da yargı içeren mesajlarda kendini gösterir. Örneğin, “Bu sunumun oldukça sade ve anlaşılır olmuş” cümlesi yüzeyde olumlu gibi görünse de, gerçekte “Sunumun fazla basit ve yetersiz” anlamını taşıyor olabilir.
3. Sosyal Normlar ve Kültürel Etkiler:
Örtük ileti, sosyal ve kültürel normlarla sıkı bir ilişki içindedir. Her kültürde farklı biçimlerde kullanılabilir. Türk kültüründe, nezaket ve saygı önemli olduğu için, doğrudan eleştiri ya da olumsuz bir mesaj vermekten kaçınmak adına örtük iletiye başvurmak oldukça yaygındır. İnsanlar birbirlerinin duygularını incitmemek veya sosyal uyumu bozmamak için örtük mesajlarla konuşmayı tercih edebilir.
Örtük İletinin Kullanım Alanları
1. Sosyal İlişkilerde Yumuşatma:
İkili ilişkilerde açık eleştiriler veya sert söylemler, çatışmalara yol açabilir. Bu nedenle insanlar, mesajlarını yumuşatmak ve olası bir gerginliği önlemek için örtük ileti kullanır. Örneğin, bir arkadaşın davranışını eleştirmek isteyen biri, “Senin yerine ben bu kararı farklı verirdim, ama senin tercihine de saygı duyuyorum” diyerek, hem eleştirisini hem de arkadaşının duygularını koruma çabasını bir araya getirebilir.
2. İş Yaşamında İletişim:
Profesyonel hayatta, özellikle ast-üst ilişkilerinde doğrudan eleştiriler her zaman uygun olmayabilir. Bir yönetici, çalışanına “Son zamanlarda işler biraz yavaş gidiyor gibi, sanırım biraz daha hızlanabiliriz” dediğinde, asıl mesajın “Yeterince hızlı çalışmıyorsun” olduğunu ima ediyor olabilir.
3. Pasif-Agresif Davranışlar:
Pasif-agresif kişiler, doğrudan karşı çıkmak ya da olumsuz bir durumu dile getirmek yerine, örtük ileti ile duygularını ifade ederler. Bu, karşı tarafa bir yargı ya da eleştiri iletmek isterken doğrudan bir çatışmaya girmekten kaçınmak anlamına gelir. Örneğin, “Bence herkes kendi işini yapmalı” gibi bir cümle, aslında “Sen benim işime karışıyorsun” anlamını taşıyabilir.
Örtük İletinin Avantajları ve Dezavantajları
Avantajları:
- İletişim kazalarını önler: Örtük ileti, özellikle sosyal ilişkilerde doğrudan söylemlerden kaçınarak, karşı tarafın incinmesini engeller.
- Gerginliği azaltır: Sert eleştirilerin yumuşatılması, potansiyel çatışmaları önleyebilir.
- Kültürel uyum sağlar: Özellikle toplumsal normların güçlü olduğu ortamlarda, örtük ileti, kişisel ya da sosyal gerilimleri yönetmekte etkili olabilir.
Dezavantajları:
- Yanlış anlaşılmaya açıktır: Örtük iletiler, net olmadığı için, mesajın yanlış yorumlanma riski vardır. Bu da iletişim kopukluklarına yol açabilir.
- Pasif-agresif davranışları teşvik eder: Örtük ileti, bazen sağlıklı bir iletişim yerine pasif-agresif bir tutum geliştirilmesine neden olabilir.
- Gerçek duyguların saklanması: Kişiler, örtük iletiler yoluyla asıl duygularını gizleyebilir ve bu da uzun vadede ilişkilerde sorunlara yol açabilir.
Örtük İleti Örnekleri
Örtük ileti, bir mesajın doğrudan ifade edilmeden, ima yoluyla iletilmesidir. Aşağıda benzersiz örtük ileti örnekleri bulabilirsin:
- “Ahmet’in projeyi nasıl hızla bitirdiğini gördün mü? Keşke hepimiz onun gibi çalışabilsek.”
(Gerçekte kast edilen: Diğerleri yeterince hızlı veya verimli çalışmıyor.) - “Bu hafta içinde birkaç kişi daha işe geç kaldı, ama herkesin farklı öncelikleri var tabii.”
(Gerçekte kast edilen: İşe geç kalmak hoş karşılanmıyor.) - “Sana o pahalı restorana gitmeyi önermezdim, sen daha çok evde yemek yapmayı seviyorsun gibi geliyor.”
(Gerçekte kast edilen: O restoran sana maddi açıdan ağır gelebilir.) - “Bu sunum oldukça basitti, belki daha ayrıntılı hazırlamak gerekirdi.”
(Gerçekte kast edilen: Sunum yetersizdi, bekleneni karşılamadı.) - “Yeni alınan aracın performansı güzelmiş, ama eski aracın da bir havası vardı.”
(Gerçekte kast edilen: Yeni araba eskisi kadar güzel değil.) - “Ona daha önce nasıl davrandığını hatırlıyorum. Şimdi aranızın düzelmesi sevindirici.”
(Gerçekte kast edilen: Geçmişte ona karşı kötü davrandın, ama şimdi bunu unutmuş gibi yapıyorsun.) - “Bu kadar çok çalışıyorsun ki, umarım dinlenmek için de zaman bulabiliyorsundur.”
(Gerçekte kast edilen: Çok çalışman takdir edilmiyor, belki dinlenmelisin.) - “Bu elbise sana çok yakıştı! Gerçi daha koyu renkler seni daha ince gösterirdi.”
(Gerçekte kast edilen: Bu elbise pek uygun değil, daha koyu renkler tercih etmelisin.)
Bu örneklerde, söylenenin arkasında ima edilen farklı bir anlam var ve doğrudan eleştiri yapılmadan karşı tarafa mesaj iletiliyor.
